Uit de Oorlogsgeschiedenis van Roden: De Tabak Club.

Door: Tjerk Karsijns.

Uit: Oorlogsverhalen van meerdere inwoners, opgenomen op band op 7 en 21 juni 1980.

Distributiebonnen
Tijdens de oorlog werden dikwijls kantoren waar distributiebonnen werden bewaard overvallen. De buit werd dan bijvoorbeeld verdeeld onder mensen die onderduikers in huis hadden. Zo kwam men aan extra voedsel. Een ander voorbeeld is dokter Pieters uit Roden. Hij kreeg onder andere melkbonnen van inwoners van Langelo, die hun melk doorgaans betrokken van de boeren aldaar.
Gezinnen waar de dokter had geholpen een baby ter wereld te brengen kregen van hem dan extra bonnen. De kleintjes hadden er baat bij.

Bruininga
Natuurlijk werd alles in het werk gesteld om te voorkomen dat er bij die overvallen onschuldige slachtoffers vielen. In ons dorp werden de bonnen bewaard in het gemeentehuis. NSB-burgemeester Hendrik Bruininga, vooral bevreesd voor een nachtelijke overval, besloot maatregelen te nemen. Tegen de avond werden er houten schotten voor de ramen van het gemeentehuis geplaatst.
Daarnaast werden verschillende Rodenaren aangewezen bij toerbeurt de bonnen gedurende de nacht te bewaken.

Tabak
Nooit gebeurde er iets en de wakers verveelden zich dan ook stierlijk. Om die eentonigheid het hoofd te bieden werd iets bedacht. Achter het gemeentehuis werd tabak verbouwd. Vanaf ongeveer de maand maart werden de plantjes gestekt. Ze moesten goed worden verzorgd en uiteindelijk waren de volgroeide planten klaar om te drogen.

Villa Bruins
Het drogen gebeurde in de naast het gemeentehuis gelegen schuur van de vroegere villa Bruins, die tijdens het bombardement op Roden, op vrijdagavond 24 oktober 1941 (de  zesde bom) zwaar werd beschadigd en nadien weer opgeknapt. De schuur bood ook tijdelijk onderdak aan het jonge gezin van Jurrien de Vries, de spil in het tabak verhaal. De Vries was de bij het bombardement omgekomen Johannes Van der Wiel opgevolgd als bode/conciërge. Het gezin De Vries had het zicht op en als buur de Chevrolet brandweerauto, die op 10 januari 1945 door de Duitsers werd geconfisqueerd en nooit terugkwam.

Snijden
Na zoveel weken waren de tabaksplanten klaar om gesneden te worden. Voor de bonnenbewakers was er werk aan de winkel. Onder andere “oude” Wijchman, Siegers, Homan, Koops en Hof klaarden de klus. De laatste had de beschikking over een tabaksmachientje. Na het snijden ging de tabak naar Theodorus Niemeijer in Groningen, die shag terugleverde. Iedereen blij. Burgemeester Hendrik Bruininga en diens opvolger Hendrik Spijkerman vonden het allemaal prima.

Een handige ondernemer
De als “handig” bekend staande winkelier H. in het centrum van Roden onderhield een uitstekende relatie met de in het gemeentehuis actieve tabak snijders. Over en weer werd wel eens iets geregeld. Een deel van de van Niemeijer terugkomende tabak vond zijn weg naar de winkelier. Natuurlijk werd aan een en ander geen enkele ruchtbaarheid gegeven en aan de burgemeesters al helemaal niet.

Hoe tabak waarschijnlijk levens redde.
Op een gegeven moment, begin maart 1945, redde de achter het gemeentehuis gekweekte tabak waarschijnlijk het leven van de winkelier en zijn zoon. Dat interessante verhaal heeft te maken met de overval begin maart 1945 op de boerderij van Andries Torensma in Leutingewolde. Door een blunder van het verzet gingen nadien veel mensenlevens verloren. Onlangs stond het verhaal op deze site.
Onder nog even dat gedeelte van het verhaal over “De Lijst”, gepubliceerd op 16 oktober jl.

Een gelukkige omstandigheid
Iemand die over geluk niet te klagen had was middenstander H. die in het centrum van het dorp zijn winkel had. Hij was een handige man en “organiseerde” tabak. Omdat hij, samen met zijn zoon, bovenaan de lijst stond, kreeg hij de primeur de Landwachter op bezoek te krijgen. Dat bezoek is hier het vermelden waard. Landwachter L. was een fervent roker. Nu was tijdens de oorlog tabak een zeer moeilijk te verkrijgen genotmiddel. Winkelier H. die, zo vertelden enkele geïnterviewden, altijd tabak “achteruit” had, leverde aan Landwachter L. het schaarse goedje.
Vanwege die levering onderhielden zij een vriendschappelijke relatie. H. vrijwaarde zich dus eigenlijk al bij voorbaat van welke moeilijkheden dan ook.

Toneelstuk
Het bezoekje van L. aan de winkelier over de lijst kon dus als een stukje theater worden beschouwd. H. en zijn zoon arresteren betekende natuurlijk het einde van de tabakslevering. Op de vraag van de Landwachter aan de winkelier wat hij wist van zijn naam op de lijst, werd natuurlijk resoluut ontkend en ook terecht. Het verzet had niemand geïnformeerd. H. werd dus zondermeer geloofd….(tabak) en het bezoek had geen gevolgen. Anderen hadden minder geluk, werden gearresteerd en afgevoerd naar Duitsland.

Binnenkort op deze site:

“De Reisclub Roden”. En dan niet “het verhaal gaat”, zoals onlangs in een uitgegeven boek over de oorlogsgeschiedenis is gepubliceerd, maar het waar gebeurde verhaal over het uitje van de reisclub Roden, niet lang voor het uitbreken van de oorlog, waarin het Joodse echtpaar Oudgenoeg een prominente rol speelt. Dat verhaal, (ondersteund met foto’s), is opgenomen op band op 6 en 20 oktober 1979.

Foto: Voorbeeld van een tabak machientje